چک آپ کبد یکی از آزمون‌های مهم غربالگری برای ارزیابی سلامت کبد است که در شناسایی مشکلات کبدی نقش پررنگی دارد. کبد یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین ارگان‌های بدن است که وظایف حیاتی متعددی را بر عهده دارد. این اندام در سمت راست بالای شکم قرار دارد و نقش کلیدی در تصفیه خون از سموم و مواد زائد، تولید صفرا برای هضم چربی‌ها، ذخیره گلیکوژن به عنوان منبع انرژی، تنظیم سطح قند خون، ساخت پروتئین‌های ضروری مانند آلبومین و عوامل انعقادی، و متابولیسم داروها و هورمون‌ها دارد.
عملکرد صحیح کبد برای حفظ سلامت عمومی بدن حیاتی است، و هر گونه اختلال در عملکرد آن می‌تواند به مشکلات جدی سلامتی منجر شود، بنابراین برنامه‌ریزی برای غربالگری و ارزیابی به موقع ضروری است.
آزمایشات غربالگری کبد
آزمایشات غربالگری کبد برای چک آپ کبد شامل اندازه‌گیری آنزیم‌های کبدی مانند آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) برای تشخیص آسیب به سلول‌های کبدی، آلکالین فسفاتاز (ALP) و گاما گلوتامیل ترانسفراز (GGT) برای ارزیابی مشکلات صفراوی، و بیلی روبین برای بررسی عملکرد تصفیه کبد و تشخیص زردی و سایر بیماری‌های کبدی است.
آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)
آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) دو آنزیم مهم در سلول‌های کبدی هستند که در شرایط طبیعی به طور معمول در داخل سلول‌های کبدی نگهداری می‌شوند. اگر سلول‌های کبدی دچار آسیب شوند، برای مثال در هپاتیت یا دیگر بیماری‌های کبدی، این آنزیم‌ها به خون رهاسازی می‌شوند و سطح آن‌ها در آزمایش خون افزایش می‌یابد. از این رو در چک آپ کبد این آنزیم‌ها بررسی می‌شوند.
- ALT (آلانین آمینوترانسفراز):
ALT اصلی‌ترین آنزیمی است که در صدمه سلول‌های کبدی افزایش می‌یابد. افزایش این آنزیم کبدی معمولاً نشانگر التهاب کبدی است که ممکن است ناشی از هپاتیت ویروسی یا سایر عوامل مانند مصرف الکل یا داروهای مضر باشد.
بیشتر بخوانید: اثرات الکل بر روی کبد
- AST (آسپارتات آمینوترانسفراز):
AST نیز مانند ALT در آسیب سلول‌های کبدی افزایش می‌یابد، اما علاوه بر کبد، در دیگر ارگان‌هایی مانند قلب، ماهیچه‌ها و کلیه نیز وجود دارد. بنابراین افزایش AST می‌تواند نشانگر آسیب به این ارگان‌ها نیز باشد.
آلکالین فسفاتاز (ALP) و گاما گلوتامیل ترانسفراز (GGT)
آلکالین فسفاتاز (ALP) و گاما گلوتامیل ترانسفراز (GGT) نیز از آزمایشاتی هستند که در ارزیابی سلامت کبد و چک آپ کبد استفاده می‌شوند.
- ALP (آلکالین فسفاتاز):
ALP یک آنزیم است که در سلول‌های صفراوی، کبد، کلیه، استخوان و روده وجود دارد. افزایش ALP معمولاً نشان‌دهنده انسداد مجاری صفراوی است که ممکن است ناشی از سنگ صفراوی، تورم یا سایر مشکلات در مجرای صفراوی باشد.
- GGT (گاما گلوتامیل ترانسفراز):
GGT یک آنزیم دیگر که در سلول‌های کبدی و دیگر ارگان‌ها وجود دارد. افزایش GGT نیز نشانگر انسداد مجاری صفراوی و یا مصرف الکل می‌باشد. GGT اغلب به عنوان مارکری برای مصرف بیش از حد الکل استفاده می‌شود.
بیلی روبین
بیلی روبین یک پیگمان زرد است که از تجزیه هموگلوبین در سلول‌های قرمز خون به دست می‌آید. این پیگمان به دو شکل غیرکونژوگه (unconjugated) و کونژوگه (conjugated) در بدن وجود دارد. بیلی روبین غیرکونژوگه به کبد منتقل می‌شود و در آنجا به بیلی روبین کونژوگه تبدیل می‌شود که قابل حل در آب است. بیلی روبین کونژوگه از طریق مجاری صفراوی به روده منتقل می‌شود و توسط باکتری‌های روده به مواد رنگی مانند استرکوبیلین تبدیل می‌شود که به مدفوع رنگ می‌دهد. افزایش بیلی روبین در خون می‌تواند به زردی (یرقان) منجر شود و نشانگر مشکلات کبدی یا صفراوی باشد.
لاکتات دهیدروژناز(LD یا LDH)
این آنزیم در بسیاری از بافت‌های بدن از جمله کبد، قلب، کلیه‌ها، و عضلات یافت می‌شود. افزایش سطح LDH در خون می‌تواند نشان‌دهنده آسیب به بافت‌های مختلف از جمله کبد باشد. این آزمایش به‌طور کلی برای ارزیابی آسیب‌های عمومی به بافت‌ها استفاده می‌شود و می‌تواند به تشخیص مشکلات کبدی کمک کند.
پروترومبین تایم (PT)
این آزمایش زمان لازم برای لخته شدن خون را اندازه‌گیری می‌کند و برای ارزیابی عملکرد پروتئین‌های کبدی که در فرایند انعقاد خون نقش دارند استفاده می‌شود. افزایش PT ممکن است نشان‌دهنده کاهش تولید پروتئین‌های انعقادی در کبد به دلیل آسیب یا بیماری کبدی باشد. این آزمایش می‌تواند در تشخیص اختلالات انعقادی مرتبط با بیماری‌های کبدی مفید باشد.
آلبومین
آلبومین یک پروتئین اصلی در پلاسمای خون است که توسط کبد تولید می‌شود. سطح آلبومین در خون می‌تواند نشان‌دهنده سلامت و عملکرد کبد باشد. کاهش سطح آلبومین ممکن است نشان‌دهنده نارسایی کبد، بیماری‌های مزمن کبدی، سوءتغذیه، یا مشکلات کلیوی باشد. آلبومین نقش‌های متعددی در بدن دارد، از جمله حفظ فشار اسمزی و حمل مولکول‌های مختلف در خون.
آزمایش 5′-نوکلئوتیداز (5′-Nucleotidase)
آزمایش 5′-نوکلئوتیداز (5′-Nucleotidase) یکی از آزمایش‌های مهم در تشخیص و ارزیابی عملکرد کبد و مجاری صفراوی است. این آنزیم در کبد و مجاری صفراوی یافت می‌شود و نقش مهمی در متابولیسم نوکلئوتیدها دارد.
آزمایش 5′-نوکلئوتیداز بر اساس اندازه‌گیری سطح این آنزیم در خون صورت می‌گیرد که در صورت افزایش، معمولاً به انسداد یا آسیب مجاری صفراوی اشاره دارد. این آزمایش می‌تواند به تشخیص بیماری‌هایی مانند کلانژیت (التهاب مجاری صفراوی)، انسداد مجاری صفراوی به دلیل سنگ‌های صفراوی یا تومورها، و همچنین هپاتیت کمک کند.
تفسیر نتایج این آزمایش ممکن است به همراه سایر آزمایش‌های کبدی مثل آلکالین فسفاتاز (ALP) برای تشخیص دقیق‌تر وضعیت کبد و مجاری صفراوی استفاده شود.
به طور کلی، این آزمایشات کبدی ابزارهای مهمی برای تشخیص و مانیتورینگ بیماری‌های کبدی هستند. با انجام منظم این آزمون‌ها، می‌توان به طور زودهنگام برخی از مشکلات کبدی را تشخیص داد و برنامه درمانی مناسب را شروع کرد، که در نهایت می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.
به طور کلی، اصطلاح “آزمایش کبد” برای توصیف مجموعه‌ای از این آزمایش‌ها که عملکرد و سلامت کبد را ارزیابی می‌کنند، به کار برده می‌شود.
تفسیر آزمایشات
- افزایش ALT و AST: افزایش ALT و AST ممکن است نشانگر آسیب به سلول‌های کبدی در نتیجه التهاب کبد (مانند هپاتیت و یا مصرف برخی مواد) باشد.
- افزایش ALP و GGT: افزایش ALP و GGT ممکن است نشانگر انسداد مجاری صفراوی، کبد چرب، یا سایر بیماری‌های صفراوی باشد.
- افزایش بیلی روبین: افزایش بیلی روبین ممکن است نشانگر مشکلاتی مانند زردی بیماری‌های صفراوی یا مشکلات کبدی دیگر باشد.
بیماری‌های مرتبط با آزمایشات کبد
التهاب کبدی که ممکن است توسط عفونت‌های ویروسی، مصرف برخی مواد، یا بیماری‌های خودایمنی ایجاد شود.
- کبد چرب
تجمع چربی در سلول‌های کبدی که می‌تواند در نتیجه افزایش وزن، دیابت، یا مصرف زیاد الکل باشد.
- فیبروز و سیروز کبد
در صورتی که التهاب کبد به طور مداوم وجود داشته باشد، می‌تواند به فیبروز و در نهایت به سیروز (آسیب جدی به سلول‌های کبدی) منجر شود.
- سرطان کبد
در برخی موارد، التهاب مزمن کبد می‌تواند به تومورهای خطرناک مانند سرطان کبد منجر شود.
سخن پایانی
چک آپ کبد و انجام آزمایشات کبدی به‌طور منظم، امکان تشخیص زودهنگام مشکلات کبدی را فراهم می‌کند و به مراقبت و درمان به موقع کمک می‌کند. افراد با عوامل خطر مانند مصرف الکل، اضافه وزن یا بیماری‌های مزمن، باید به خصوص دقت ویژه‌ای به آزمایشات کبدی داشته باشند تا بهداشت کبد خود را حفظ کنند.
