با افزایش سن، ممکن است فراموشی را گاه و بی‌گاه تجربه کنید؛ با این حال، گاهی این فراموشی از حالت معمول خود خارج شده و به یک بیماری پیشرونده و آزاردهنده تبدیل میشود. آلزایمر که اکنون شیوع آن بیشتر شده است، لحظات طاقت‌فرسا و سختی را برای بیمار و خانواده او به همراه خواهد داشت که گذر از آن‌ها چالش برانگیز خواهد بود.
اگر علائم و نشانه‌های ابتدایی این بیماری را نشناسید، ممکن است تشخیص آن در مراحل اولیه سخت و گاها غیرممکن باشد. با این حال، با شناخت سریع و انجام درمان در مراحل اولیه می‌توان تاحدی آلزایمر را کنترل کرد و از پیشرفت آن جلوگیری کرد.
آلزایمر چیست؟
به گفته موسسه ملی اختلال‌های عصبی و سکته مغزی، بیماری آلزایمر یک بیماری پیشرونده و تخریب کننده عصبی است و زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های عصبی در مغز می‌میرند. این بیماری اثرات مخربی بر حافظه، قدرت تفکر، رفتار و مهارت‌های اجتماعی فرد دارد.
این بیماری اغلب منجر به رفتارهای زیر میشود:
- اختلال در حافظه، تفکر و رفتار
- گیجی
- بی‌قراری
- تغییر شخصیت و رفتار
- اختلال در قضاوت
- اختلال در ارتباط
- ناتوانی در پیروی از دستورالعمل‌ها
- زوال زبان
- بی‌تفاوتی عاطفی
مراحل بیماری آلزایمر
با اصطلاحات مختلفی می‌توان مراحل بیماری آلزایمر را توصیف کرد که همه آن‌ها از یک الگوی مشخص پیروی می‌کنند: درهمه آن‌ها علائم آلزایمر به تدریج بدتر میشود.
با این حال، علائم آلزایمر در افراد مختلف ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد و هیچ دو نفری بیمای را به یک شکل تجربه نمی‌کنند. سرعت بروز علائم نیز ممکن است در افراد متفاوت باشد. همچنین، به دلیل مشترک بودن علائم در برخی از مراحل، گاهی ممکن است تشخیص مرحله بیماری برای پزشک دشوار باشد.
برخی از سازمان‌ها مراحل بیماری آلزایمر را به صورت زیر تعریف می‌کنند:
- بیماری آلزایمر پیش‌بالینی
- اختلال شناختی خفیف (MCI) به دلیل بیماری آلزایمر
- زوال عقل خفیف ناشی از بیماری آلزایمر
- زوال عقل متوسط ناشی از بیماری آلزایمر
- زوال عقل شدید ناشی از بیماری آلزایمر
طبقه‌بندی دیگری برای بیماری آلزایمر به شرح زیر است:
- خفیف
- متوسط
- شدید
و یا:
- زودرس
- میانی
- دیررس
بیماری آلزایمر پیش‌بالینی چیست؟
معمولا افراد در این مرحله بی‌علامت هستند ولی تغییراتی در مغز آن‌ها در حال رخ دادن است. این مرحله ممکن است سال‌ها یا دهه‌ها ادامه داشته باشد. اغلب افراد در این مرحله متوجه بیماری خود نمی‌شوند، زیرا سطح عملکردی آن‌ها بالا می‌باشد.
در حال حاضر، تست‌های تصویربرداری مختلفی وجود دارند که می‌توانند رسوبات پروتئینی آمیلوئیدی را در مغز نشان دهند. بنابراین در این صورت می‌توان قبل از شروع علائم، از بروز آن در آینده باخبر شد.
اختلال شناختی خفیف (MCI) چیست؟
در اختلال شناختی ضعیف، توانایی‌های ذهنی فرد در مقایسه با هم سالانش کمی کاهش پیدا می‌کند. اگر در مراحل اولیه آلزایمر هستید، ممکن است متوجه کاهش جزئی توانایی‌های خود شده باشید و اطرافیان نیز به این مسئله اشاره کرده باشند؛ با این حال، این تغییرات چندان شدید نیستند که در فعالیت‌های روزمره شما اختلال ایجاد کنند.
در برخی از موارد، اثرات یک بیماری دیگر (برای مثال پارکینسون) باعث ایجاد اختلال شناختی خفیف میشود؛ با این وجود این اختلال نقطه شروع زوال عقل است.
برخی از محققان اختلال شناختی خفیف را مرحله‌ای بین تغییرات مغزی مشاهده شده و آلزایمر خفیف می‌دانند.
علائم و نشانه‌های بیماری آلزایمر
علائم و نشانه‌های بیماری آلزایمر به مرحله بیماری بستگی دارد؛ اما به طور کلی، علائم شامل کاهش برخی و یا بیشتر موارد زیر میشود:
- حافظه
- استدلال و انجام وظایف دشوار
- زبان و توانایی صحبت کردن
- درک فضایی و بصری
- رفتار و شخصیت
افراد مبتلا به فراموشی و یا بقیه علائم آلزایمر ممکن است نتوانند کاهش توان ذهنی خود را متوجه شوند و این علائم اغلب توسط اطرافیان آن‌ها آزاردهنده میشود. افرادی که علائم زوال عقل را تجربه می‌کنند باید سریعا نسبت به ویزیت توسط پزشک متخصص اقدام نمایند.
علائم مرحله خفیف آلزایمر
علائم در این مرحله قابل تشخیص می‌شوند. شایع‌ترین علامت اولیه هشداردهنده بیماری آلزایمر، اختلال در حافظه کوتاه مدت است. فرد توانایی به خاطر آوردن اطلاعاتی که اخیرا با آن‌ها برخورد داشته را از دست می‌دهد؛ برای مثال اسم‌ها، مکان‌ها و رویدادها را فراموش می‌کند. باقی علائم آلزایمر عباتند از:
- دشوار شدن یافتن کلمات مناسب برای بیان افکار
- گم‌کردن وسایل و یا قراردادن آن‌ها در جای بی‌ربط و نادرست
- اختلال در برنامه‌ریزی یا سازمان‌دهی کارهاکاهش توانایی حل مسئله
- صرف زمان بیشتر برای انجام کارهای رومزه
در مرحله خفیف، افراد معمولا در شناسایی چهره‌های آشنا مشکلی ندارند و می‌توانند راه خود را در هنگام رفتن به مکان‌های آشنا پیدا کنند.
علائم مرحله متوسط آلزایمر
این مرحله اغلب طولانی‌ترین مرحله بیماری است و ممکن است سال‌ها طول بکشد. بیشتر افراد در مرحله متوسط نیاز به مراقبت و کمک دارند. علائم این مرحله عبارتند از:
- افزایش فراموشی و سردرگمی‌ها؛ فرد اغلب رویدادها یا جزئیات زندگی خود را فراموش می‌کند (مانند شماره تلفن)
- افزایش سردرگمی درمورد اینکه امروز چه روزی در هفته است، در چه فصلی از سال هستیم و حتی اینکه کجا هستند
- ضعیف بودن حافظه کوتاه مدت
- مشکل بودن شناسایی اعضای خانواده و دوستان
- تکرار مکرر داستان‌ها، افکار و اتفاقاتی که در ذهن وجود دارند
- ناتوانی در انجام عملیات ساده ریاضی
- نیاز داشتن به کمک در انجام کارهای روزمره مانند استحمام، دستشویی رفتن، نظافت و …
- تغییرات شخصیتی قابل توجه؛ از جمله برانگیخته‌بودن و یا عجیب رفتار کردن
- افسردگی، اضطراب و یا بی‌تفاوتی نیز می‌توانند نشان‌دهنده پیشرفت بیماری باشند
- بی اعتمادی به دیگران و هذیان‌گویی؛ برای مثال، بدبینی بی‌اساس نسبت به اعضای خانواده
- بی‌اختیاری ادرار و یا مدفوع
- اختلالات خواب
- پرسه‌زنی‌های بی‌هدف
علائم مرحله شدید آلزایمر
در این مرحله، علائم زوال عقل شدید هستند و بیمار نیاز به مراقبت‌های بیشتری دارد. در مرحله شدید آلزایمر فرد معمولا:
- تقریبا حافظه خود را به کلی از دست می‌دهد
- از اطراف خود بی‌خبر است
- در انجام تمام فعالیت‌های ضروری زندگی روزمره مانند غذا خوردن، نشستن و راه رفتن نیاز به کمک دارد
- توانایی خود را در برقراری ارتباط از دست می‌دهد
- مکالماتش به چند کلمه و یا عبارت کوتاه محدود میشود
- در برابر عفونت‌ها، به ویژه ذات‌الریه و عفونت‌های پوستی آسیب‌پذیر میشود
دلایل ابتلا به آلزایمر
هنوز به طور دقیق علت بروز آلزایمر مشخص نشده است؛ با این حال، نشان داده شده است که در طی بیماری، شکل‌گیری و تجمع غیرطبیعی گروهی از پروتئین‌ها و تشکیل پلاک، فعالیت‌های شیمیایی مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در نتیجه تشکیل پلاک، ناقلین عصبی و عملکرد مغز به طور معناداری کاهش می‌یابد.
مؤسسه ملی سالمندی ایالات متحده آمریکا بر این باور است که در افرادی که ریسک فاکتورهای زیر را داشته باشند، می‌توانیم به بیماری آلزایمر شک کنیم:
- سن بالا
- سابقه خانوادگی و ژنتیک
- رسوب غیر طبیعی پروتئین در مغز
- مشکلات سیستم ایمنی
- سایر عوامل خطر و محیطی مانند آلودگی هوا
تشخیص بیماری آلزایمر
پزشکان از روش‌های مختلفی برای تشخیص اینکه آیا اختلال حافظه فرد با آلزایمر ارتباط دارد یا خیر، استفاده می‌کنند؛ زیرا بسیاری از بیماری‌های دیگر نیز علائم شبیه آلزایمر ایجاد می‌کنند.
پزشک ابتدا سوالاتی را در مورد سلامت کلی و زندگی روزمره شما می‌پرسد. همچنین ممکن است از نزدیکان شما بخواهد در مورد علائم شما توضیح دهند. این سوالات ممکن است درمورد موارد زیر باشند:
- وضعیت کلی سلامتی
- داروهای مصرفی فعلی
- تاریخچه پزشکی
- توانایی انجام فعالیت‌های روزانه
- تغییر در خلق و خو، رفتار و شخصیت
پزشک همچنین:
- یک معاینه جسمی و یک معاینه عصبی انجام خواهد داد.
- وضعیت ذهنی را با گرفتن تست‌هایی برای ارزیابی حافظه، حل مسئله، توجه، ریاضیات پایه و زبان، بررسی خواهد کرد.
- برای رد سایر علل احتمالی، آزمایشات پزشکی مانند آزمایش خون و ادرار و همچنین آزمایشات تصویربرداری مغز مانند MRI، سیتی اسکن و توموگرافی انتشار پوزیترون را مورد ارزیابی قرار خواهد داد.
پیشگیری از آلزایمر
شما نمی‌توانید برخی از فاکتورهای افزایش‌دهنده ریسک آلزایمر (از جمله سن بالا و ژنتیک) را کاهش دهید؛ با این حال، می‌توانید با انجام راهکارهای مختلفی، احتمال بروز بیماری را کاهش دهید.
در این باره بخوانید: چگونه از بروز آلزایمر جلوگیری کنیم؟
درمان بیماری آلزایمر
متاسفانه در حال حاضر، درمان قطعی برای آلزایمر وجود ندارد. در این بیماری، سلول‌های عصبی مغز دیگر نمی‌توانند به طور طبیعی کار کنند و هیچ راهی برای معکوس کردن این روند وجود ندارد. با این حال، درمان‌های دارویی و غیر دارویی مختلفی وجود دارند که می‌توانند روند پیشرفت بیماری را تغییر دهند و نشانه‌های بیماری را بهبود بخشند. آشنایی با گزینه‌های درمانی به بیمار و همراهانش کمک می‌کند تا علائم آلزایمر را کنترل کنند و کیفیت زندگی او را افزایش دهند.
فراموش نکنید که شروع درمان در سریع‌ترین حالت ممکن می‌تواند به حفظ عملکرد روزانه بیمار کمک کند، ولی روند بیماری را متوقف یا معکوس نمی‌کند. از آنجایی که بروز بیماری آلزایمر در هر فردی متفاوت است، درمان نیز می‌تواند در افراد مختلف باهم متفاوت باشد. بنابراین پزشکان ممکن است روش‌های درمانی مختلفی را برای درمان بیماران استفاده کنند.
انتخاب روش درمان در بیماری آلزایمر بر اساس موارد زیر انجام میشود:
- سن، سلامت کلی و سوابق پزشکی بیمار
- شدت بیماری
- ظرفیت بیمار برای تحمل داروها یا درمان‌های خاص
- انتظارات بیمار از سیر بیماری
- نظر یا ترجیح بیمار و همراهانش
تاکنون دو دسته دارویی مهارکننده‌های کولین استراز و آنتاگونیست‌های NMDA برای درمان علائم آلزایمر تاییدیه FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) را دریافت کرده‌اند. همچنین FDA تاییدیه تسریع‌شده‌ای برای داروی آدوکانومب (aducanumab (Aduhelm™)) صادر کرده است. این دارو اولین داروی اصلاح کننده در درمان آلزایمر است و به کاهش رسوب پروتئین‌ها در مغز کمک می‌کند. در مطالعات، اثر این دارو تنها در مراحل اولیه آلزایمر بررسی شده است؛ بنابراین ممکن است آدوکانومب در مراحل بالاتر بیماری فاقد اثر باشد.
مهار کننده‌های کولین استراز در آلزایمر
مهارکننده‌های کولین استراز زیر می‌توانند به درمان علائم آلزایمر خفیف تا متوسط کمک کنند:
- دنپزیل
- ریواستیگمین
- گالانتامین
این داروها از طریق مهار آنزیم کولین استراز که مسئول تخریب استیل کولین است، اثر می‌کنند. استیل کولین یکی از مواد شیمیایی است که به ارتباط میان سلول‌ها کمک می‌کند. مطالعات نشان داده‌ند که کاهش استیل کولین باعث ایجاد برخی از علائم آلزایمر میشود.
این داروها می‌توانند برخی از مشکلات حافظه را بهبود بخشند و برخی از علائم رفتاری بیماری آلزایمر را نیز کاهش دهند ولی بیمای را درمان نمی‌کنند و روند پیشرفت آن را نیز متوقف نمی‌کنند.
آنتاگونیست‌های NMDA در آلزایمر
ممانتین دارویی است که برای درمان آلزایمر متوسط تا شدید تاییدیه دریافت کرده است و به سلول‌های مغز کمک می‌کنند تا سالم باقی بمانند. مطالعات نشان داده‌اند که بیمارانی که ممانتین مصرف می‌کنند، در فعالیت‌های معمول زندگی روزمره مانند خوردن، پیاده‌روی، توالت رفتن، حمام کردن و لباس پوشیدن عملکرد بهتری دارند.
همچنین بر اساس مطالعات بالینی، برخی از مکمل‌ها از جمله استروکل نیز در بهبود حافظه و مهارت‌های تفکر بیمار اثرگذار هستند. استروکل حاوی ماده موثره سیتی کولین می‌باشد که پیش‌ساز استیل کولین بوده و از این طریق باعث بهبود عملکردهای شناختی بیمار مبتلا به آلزایمر میشود.
در بیماری آلزایمر، با کاهش سطح کولین، توانایی سلول‌های مغز برای تولید استیل کولین که یک انتقال دهنده عصبی مهم در حافظه است،کاهش می‌یابد. سلول‌های مغز برای جبران، غشا‌های سلولی را برای تولید استیل کولین تجزیه می‌کنند. مصرف سیتی‌کولین از این شکستگی جلوگیری می‌کند و از این طریق می‌تواند در بهبود علائم آلزایمر موثر باشد.
مدیریت تغییرات رفتاری در آلزایمر
اگر یکی از نزدیکان شما دچار بیماری آلزایم شده است، می‌توانید با انجام کارهای زیر محیطی راحت و مناسب برای آن‌ها ایجاد کنید تا تغییرات رفتاری کم‌تری را تجربه کنند:
- ایجاد و حفظ محیطی صمیمی و آشنا برای آن‌ها (چیدمان و نظم جایی که زندگی می‌کنند را تغییر ندهید).
- کنترل آسایش آن‌ها.
- تهیه کردن اشیا راحت مورد علاقه آن‌ها.
- جلب توجه آن‌ها به موضوعات دیگر، هنگامی که مضطرب هستند.
- اجتناب از درگیری.
تاکنون هیچ دارویی برای مدیریت علائم رفتاری در آلزایمر تایید نشده است. با این حال، برخی از داروها ممکن است به گروهی از بیماران کمک کنند؛ از جمله:
- داروهای ضدافسردگی: این داروها می‌توانند اضطراب، بی‌قراری، پرخاشگری و افسردگی را درمان کنند.
- داروهای ضد اضطراب: این داروها می‌توانند بی قراری را درمان کنند.
- داروهای ضد تشنج: این داروها گاهی اوقات می‌توانند پرخاشگری را درمان کنند.
- داروهای ضد روان پریشی (نورولپتیک): این داروها می‌توانند پارانویا، توهم و بی‌قراری را درمان کنند.
- داروهای درمان اختلال خواب و بی‌خوابی مانند ملاتونین
برخی از این داروها می‌توانند عوارض جانبی ناخوشایند یا حتی خطرناکی را ایجاد کنند (مانند سرگیجه، که می‌تواند منجر به زمین‌خوردن شود)؛ بنابراین پزشکان معمولاً آن‌ها را برای دوره‌های زمانی کوتاه، تجویز می‌کنند.
بهبود علائم شناختی در آلزایمر
ورزش، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، تغذیه مناسب، حفظ سلامت کلی و زندگی در محیط آرام، در مدیریت بیماری آلزایمر بسیار مهم هستند.
علاوه بر آن، برای کمک به درمان علائم این بیماری، از تکنیک‌های غیر دارویی مانند گفتگودرمانی (برگزاری جلسات با روانشناس) و درمان تحریک شناختی نیز استفاده میشود.
نتیجه‌گیری
در نهایت باید اشاره کرد که آلزایمر یک بیماری بسیار زجرآور و پیچیده است که بر تمام جوانب زندگی فرد و خانواده‌اش تأثیر می‌گذارد. با توجه به افزایش قابل توجه ابتلا به این بیماری در جوامع سراسر جهان و نبود درمان قطعی، پیشگیری و مراقبت از بیماران آلزایمر بسیار حائز اهمیت است. با این وجود، می‌توان از طریق آگاهی‌بخشی، حمایت روانی و مهیا کردن محیط مناسب برای فرد مبتلا، کیفیت زندگی او را بهبود بخشید. با تلاش پیگیرانه محققان و دانشمندان این حوزه، امیدواریم روزی شاهد رسیدن به درمان قطعی و پیشگیری موثر از این بیماری تلخ باشیم.
