صرع تونیک-کلونیک که به عنوان صرع بزرگ (Grand mal) نیز شناخته می‌شود، مسبب بروز نوعی تشنج است که با دو مرحله مجزا مشخص می‌شود: تونیک و کلونیک.
- فاز تونیک: این مرحله با از دست دادن ناگهانی هوشیاری و سفتی عضلات همراه است. ماهیچه‌ها به شدت منقبض می‌شوند و این اتفاق، باعث سفت شدن بدن می‌شود. این مرحله معمولاً حدود 10-20 ثانیه طول می‌کشد.
- فاز کلونیک: به دنبال مرحله تونیک، مرحله‌ای از حرکات ریتمیک تکان‌دهنده وجود دارد. این تشنج‌ها معمولاً کل بدن را درگیر می‌کنند و ممکن است حدود 1-2 دقیقه طول بکشند.
در طول تشنج‌های تونیک-کلونیک، افراد ممکن است علائم دیگری مانند افزایش ترشح بزاق دهان، از دست دادن کنترل مثانه یا روده، گاز گرفتن زبان یا گونه و تغییر در الگوهای تنفسی را نیز تجربه کنند. پس از فروکش کردن تشنج، فرد ممکن است احساس گیجی، خستگی یا خواب آلودگی کند. تشنج‌های تونیک-کلونیک می‌توانند هم برای فردی که آن‌ها را تجربه می‌کنند و هم برای ناظران ترسناک باشند، اما معمولاً تهدیدکننده زندگی نیستند، مگر اینکه باعث بروز اتفاقات دیگر شوند.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره صرع؛ علائم، انواع و درمان صرع
فاز تونیک
فاز تونیک مرحله اولیه تشنج تونیک-کلونیک است که این مرحله معمولاً در شروع تشنج رخ می‌دهد و با چندین ویژگی متمایز مشخص می‌شود:
از دست دادن هوشیاری
شخصی که تشنج را تجربه می‌کند، معمولاً در ابتدای مرحله تونیک به طور ناگهانی هوشیاری خود را از دست می‌دهد. این از دست دادن هوشیاری می‌تواند بدون هشدار و علائم قبلی اتفاق بیفتد.
سفتی عضلات
یکی از ویژگی های بارز فاز تونیک، شروع ناگهانی انقباض یا سفتی عضلات در سراسر بدن است. این انقباض اغلب منجر به این می‌شود که فرد حالتی سفت و ثابت داشته باشد.
حرکات غیرعادی
فرد ممکن است در مرحله تونیک حالت‌هایی غیرعادی از خود نشان دهد. این می تواند شامل قوس شدن پشت، باز شدن بازوها و پاها و خم شدن گردن باشد. این وضعیت خاص ممکن است از فردی به فرد دیگر و از یک حمله تشنج به حمله‌ای دیگر متفاوت باشد.
تغییرات تنفسی
الگوهای تنفس ممکن است در مرحله تونیک تشنج تغییر کند. در برخی از افراد ممکن است به طور موقت تنفس قطع شود، در حالی که برخی دیگر ممکن است تنفس نامنظم را تجربه کنند. این تغییرات تنفسی می‌تواند منجر به تغییر رنگ مایل به آبی پوست (سیانوز) به دلیل کاهش سطح اکسیژن در خون شود.
علائم اتونوم
فاز تونیک همچنین می تواند با علائم اتونوم مانند تغییرات ضربان قلب، فشار خون و تعریق همراه باشد. این تغییرات اتونومیک نتیجه فعالیت الکتریکی غیر طبیعی در مغز است که مشخصه صرع است.
مرحله تونیک معمولاً برای مدت نسبتاً کوتاهی طول می‌کشد که معمولاً از چند ثانیه تا نیم دقیقه متغیر است. به دنبال آن مرحله کلونیک ایجاد می‌شود که طی آن حرکات ریتمیک اندام ها و بدن رخ می‌دهد.
توجه به این نکته مهم است که تشنج‌های تونیک-کلونیک می‌توانند از نظر شدت و تظاهرات از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. علاوه بر این، همه تشنج‌های تونیک-کلونیک از الگوی کلاسیک تونیک-کلونیک پیروی نمی‌کنند و برخی افراد ممکن است تغییرات یا ویژگی‌های غیر معمول را در طول تشنج خود تجربه کنند.
فاز کلونیک
در طول فاز کلونیک تشنج تونیک-کلونیک، پس از مرحله تونیک، فعالیت تشنجی به صورت حرکات ریتمیک عضلات در سراسر بدن ظاهر می‌شود. این حرکات شامل انقباضات و شل شدن متناوب ماهیچه‌ها می‌شود که منجر به لرزش دو طرفه و متقارن در بازوها، پاها، تنه و گاهی اوقات صورت می‌شود.
مدت زمان فاز کلونیک می‌تواند متفاوت باشد و از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد. الگوهای تنفس ممکن است نامنظم باقی بماند و گردش خون ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد و در نتیجه رنگ پوست تغییر کند. با فروکش کردن فاز کلونیک، فرد آرام می‌شود و ممکن است سردرگم و خسته باشد. اطرافیان باید در طول این مرحله فرد را از نزدیک تحت نظر داشته باشند تا از ایمنی او اطمینان حاصل کنند و تا پایان کامل فعالیت تشنج مراقب او باشند.
پس از تشنج (Postictal Period)
پس از تشنج تونیک-کلونیک، افراد وارد فاز Postictal می شوند. در طول این مرحله، اغلب با کاهش فعالیت تشنج، سردرگمی، بی‌حسی و خستگی را تجربه می‌کنند. آن‌ها ممکن است به دلیل انقباضات شدید عضلانی و فعالیت عصبی در طول تشنج احساس خستگی و ضعف فیزیکی کنند. می‌تواند سردرد و از دست دادن حافظه، از جمله فراموشی گذرا، همراه با تغییرات خلقی مانند اضطراب رخ دهد. نشانه‌هایی از آسیب‌های جسمانی مانند درد عضلانی یا صدمات ناشی از سقوط فرد نیز ممکن است وجود داشته باشند.
مدت زمان این فاز متفاوت است، اما می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد و برخی از افراد گیجی طولانی مدت یا علائمی عصبی را تجربه کنند.
تشخیص و درمان
تشخیص تشنج‌های تونیک-کلونیک
- بررسی تاریخچه پزشکی جامع و کامل، شامل جزئیات تشنج، سابقه خانوادگی صرع و محرک‌های احتمالی توسط پزشک
- معاینه فیزیکی کامل برای ارزیابی ناهنجاری‌های عصبی
- تست‌های تشخیصی مانند EEG و تصویربرداری مانند ام آر آی یا سی تی اسکن برای تشخیص فعالیت غیرطبیعی مغز یا ضایعات ساختاری
- آزمایش خون برای رد اختلالات متابولیک یا عفونت
درمان
- استفاده از داروهای ضد صرع (AEDs) برای پیشگیری یا کاهش دفعات و شدت تشنج
- اصلاح شیوه زندگی و اجتناب از محرک‌هایی مانند اختلال در خواب و استرس
- برای افراد مبتلا به تشنج مقاوم به درمان، رژیم کتوژنیک یا جراحی برای برداشتن یا اصلاح ناحیه آسیب دیده مغز
پری‌لپس، ارائه شده توسط اشبال فارما و حاوی ماده فعال پریمیدون، به عنوان یکی از انتخاب‌های برتر برای مقابله با صرع شناخته شده است. این دارو که در قالب یک سوسپانسیون خوراکی با طعم دلپذیر وانیل عرضه می‌شود، قادر به کنترل انواع مختلف تشنج از جمله تشنج‌های جزئی و تونیک-کلونیک است.
پریمیدون، به عنوان یک داروی ضدتشنج با کاربرد گسترده، برای اثربخشی ایمن و موثر نیازمند مدیریت و نظارت پزشکی دقیق است، بخصوص در تنظیم دوز مناسب برای هر بیمار. پری‌لپس به همراه یک سرنگ مدرج برای تضمین دقت در دوزدهی عرضه می‌شود.
اگر فردی یک تشنج تونیک-کلونیک (گرند مال) را تجربه کرد، چند راهکار وجود دارد که می‌توانید برای اطمینان از ایمنی و سلامت او انجام دهید:
- حفظ آرامش: ضروری است که آرام بمانید و سعی کنید وحشت نکنید. بیشتر تشنج های تونیک-کلونیک کوتاه هستند و خود به خود برطرف می‌شوند.
- محافظت از شخص: اگر فرد از قبل دراز کشیده نیست، به آرامی به سمت زمین هدایت شود تا از افتادن آسیبی نبیند. اطراف او را از هر گونه جسم نوک‌تیز یا خطرناک که می تواند در طول تشنج باعث آسیب شود، پاک کنید.
- از سر فرد مراقبت کنید: برای جلوگیری از آسیب، چیزی نرم زیر سر او قرار دهید و لباس های تنگ را در اطراف گردنش برای کمک به تنفس باز کنید.
- حرکات را محدود نکنید: در طول تشنج سعی نکنید حرکات فرد را متوقف کنید. اجازه دهید تشنج به طور طبیعی ادامه یابد.
- توج به مدت زمان تشنج: به زمان شروع تشنج و همچنین مدت زمان آن توجه کنید. اگر تشنج بیش از حد معمول طول کشید حتما با پزشک در میان بگذارید.
- باز نگه داشتن راه هوایی: در صورت امکان، فرد را به آرامی به پهلو بغلتانید تا راه هوایی او را باز نگه دارید و از خفگی در اثر پریدن بزاق در گلو یا استفراغ جلوگیری کنید. در طول تشنج چیزی در دهان فرد قرار ندهید.
- با فرد بمانید: تا زمانی که تشنج به طور کامل متوقف شود و هوشیاری کامل بدست آید، در کنار فرد بمانید. به او اطمینان و آرمش دهید.
- به دنبال کمک پزشکی باشید: اگر اولین تشنج فرد است، تشنج بیش از 5 دقیقه طول کشید یا اگر پس از تشنج، فرد دچار مشکل در تنفس یا حفظ هوشیاری شد، فوراً با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.
- چک کردن وضعیت تنفسی: پس از تشنج، تنفس و نبض فرد را بررسی کنید. اگر او در تنفس مشکل دارد یا تنفس غیرطبیعی است، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
سخن آخر
تشنج تونیک-کلونیک، نوعی حمله است که تمام بدن را درگیر می‌کند و شامل فاز تونیک (سفت شدن عضلات) و فاز کلونیک (لرزش‌های سریع) است. تشخیص معمولاً از طریق تاریخچه پزشکی، مشاهده علائم و آزمایش‌هایی مانند الکتروانسفالوگرافی (EEG) صورت می‌گیرد. مدیریت این شرایط می‌تواند شامل داروهای ضد تشنج برای کنترل حملات، رعایت نکات ایمنی برای پیشگیری از آسیب در هنگام تشنج، و گاهی اوقات جراحی یا رژیم‌های غذایی خاص برای کاهش فرکانس حملات باشد.
