بیماری مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس؛ شیوع، علائم و درمان

مولتیپل اسکلروزیس یا به اختصار ام اس(MS) یک بیماری عصبی مزمن و پیچیده است که در آن، سلول های سیستم ایمنی که به طور معمول از ما در برابر ویروس ها و باکتری ها محافظت می کنند، به اشتباه به میلین در سیستم عصبی مرکزی (مغز، اعصاب بینایی و نخاع) حمله می کنند. این حمله منجر به اختلال در انتقال پیام‌های الکتریکی بین مغز و سایر بخش‌های بدن می‌گردد و علائم متنوعی از جمله خستگی، ضعف عضلانی، اختلال در حرکت، مشکلات بینایی و اختلالات احساسی را به دنبال دارد. با توجه به تاثیر بیماری ام‌اس بر کیفیت زندگی افراد، شناخت کافی از این بیماری، علل، علائم و روش‌های درمان آن بسیار مهم است.

با افزایش آگاهی درباره ام‌اس، می‌توان به بهبود کیفیت زندگی مبتلایان و کاهش استرس‌های ناشی از این بیماری کمک کرد. در این مقاله، به بررسی جنبه‌های مختلف ام‌اس ، از جمله علت‌های این بیماری، شیوع آن در جوامع مختلف، روش‌های تشخیص و درمان، و همچنین نکاتی درباره مدیریت آن در زندگی روزمره خواهیم پرداخت.

علت بیماری

میلین یک ماده پروتئینی و چربی است که رشته های عصبی را احاطه کرده و از آنها محافظت می کند. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی به میلین حمله می کند که در بسیاری از مناطق تخریب می شود. این از دست دادن میلین باعث ایجاد بافت اسکار به نام اسکلروز می شود. به این نواحی پلاک یا ضایعات نیز می گویند. هنگامی که اعصاب به این طریق آسیب می بینند، نمی توانند پیام­های عصبی را به طور معمول به مغز و از آن هدایت کنند و علائم متنوعی از جمله خستگی، ضعف عضلانی، اختلال در حرکت، مشکلات بینایی و اختلالات احساسی را به دنبال دارد. علائم ام اس به شدت واکنش التهابی و همچنین محل و وسعت پلاک ها بستگی دارد.

محققان در حال بررسی چندین توضیح احتمالی برای این هستند که چرا سیستم ایمنی به میلین سیستم عصبی مرکزی حمله می کند. علل احتمالی شامل موارد زیر است:

• عوامل عفونی مانند ویروس ها که دارای اجزایی هستند که اجزای مغز را تقلید می کنند از جمله ویروس اپشتین بار
• از بین بردن سلول های مغز به دلیل ناسالم بودن
• تشخیص اشتباه سلول های طبیعی مغز به عنوان خارجی
• همچنین چیزی به نام سد خونی مغزی وجود دارد که مغز و نخاع را از سیستم ایمنی جدا می کند. اگر این سد شکسته شود، مغز را در معرض سیستم ایمنی قرار می دهد. هنگامی که این اتفاق می افتد، سیستم ایمنی ممکن است ساختارهای مغز مانند میلین را به اشتباه به عنوان “خارجی” تعبیر  کرده و به آن حمله کند.
• عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی ام­اس
• عوامل محیطی: مطالعات متعدد نشان می دهد افرادی که زمان بیشتری را زیر نور خورشید می گذرانند و یا سطوح نسبتاً بالاتری از ویتامین D دارند، کمتر به ام اس مبتلا می شوند یا دوره بیماری با شدت کمتر و عود کمتری دارند. محققان معتقدند که ویتامین D ممکن است به تنظیم سیستم ایمنی بدن کمک کند تا خطر ابتلا به ام‌اس یا به طور کلی خودایمنی را کاهش دهد.

شیوع و ریسک فاکتورهای بیماری

مولتیپل اسکلروزیس (MS) شایع ترین بیماری عصبی ناتوان کننده در بزرگسالان جوان است. مطالعات نشان می دهد که تقریباً 1 میلیون بزرگسال در ایالات متحده با بیماری مولتیپل اسکلروزیس زندگی می کنند.

برخی عوامل ممکن است خطر ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس را افزایش دهند، از جمله:

• سن: ام اس ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما شروع آن معمولا در حدود 20 و 40 سالگی است.
• جنسیت: زنان بیش از 2 تا 3 برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به ام اس عود کننده و فروکش کننده هستند.
• سابقه خانوادگی.
• نژاد: ابتلا به ام اس در میان سیاه پوستان و پس از آن سفیدپوستان و اسپانیایی تبارها بالاترین میزان است و افراد آسیایی و بومی آمریکا کمترین خطر را دارند.
• ماه تولد شما نیز ممکن است بر احتمال ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس تأثیر بگذارد، زیرا به نظر می رسد قرار گرفتن در معرض نور خورشید در زمانی که مادر باردار است، احتمال ابتلا به ام اس را در کودکان کاهش می دهد.
• کمبود ویتامین D  و قرار گرفتن کم در معرض نور خورشید.
• چاقی: به ویژه چاقی زنان در دوران کودکی و نوجوانی .
• در صورت داشتن سایر اختلالات خودایمنی مانند بیماری تیروئید، کم خونی خطرناک، پسوریازیس، دیابت نوع 1 یا بیماری التهابی روده، خطر ابتلا به ام اس کمی بیشتر است.
• سیگار کشیدن.
• آب و هوا: ام اس در کشورهای دارای آب و هوای معتدل، از جمله کانادا، شمال ایالات متحده، نیوزیلند، جنوب شرقی استرالیا و اروپا بسیار شایع تر از مناطق نزدیک به خط استوا(جایی که نور خورشید زیاد است) می­باشد.

علائم بیماری

علائم ام اس اغلب غیرقابل پیش بینی هستند. آنها ممکن است خفیف یا شدید، کوتاه مدت یا طولانی مدت باشند. بسته به ناحیه ای از سیستم عصبی آسیب دیده ممکن است در ترکیبات مختلفی ظاهر شوند. موارد زیر شایع ترین علائم ام اس است. اما هر فردی ممکن است علائم متفاوتی داشته باشد.

علائم اولیه ام اس اغلب عبارتند از:

• مشکلات بینایی مانند تاری یا دوبینی ، اختلال در تشخیص صحیح رنگ‌های قرمز و سبز، درد همراه با حرکت چشم و از دست دادن بینایی به دلیل تورم عصب بینایی (نوریت بینایی)
• ضعف عضلانی، اغلب در دست ها و پاها، و سفتی عضلات همراه با اسپاسم عضلانی دردناک که باعث مشکل در راه رفتن و مشکل در تعادل­می­شود
• گزگز، بی حسی یا درد در بازوها، پاها، تنه یا صورت (پارستزی)
• مشکلات کنترل مثانه
• سرگیجه متناوب یا مداوم

ام اس ممکن است علائم ثانویه ای را نیز ایجاد کند، مانند:

• خستگی ذهنی یا فیزیکی که با علائم اولیه در طول حمله همراه است
• تغییرات خلقی مانند افسردگی یا مشکل در بیان یا کنترل هیجانی
• اختلال عملکرد شناختی – مشکلات: تمرکز، انجام چند کار همزمان، تفکر، یادگیری یا مشکلات حافظه یا قضاوت

انواع ام اس

ام­اس یک بیماری غیرقابل پیش بینی است که افراد را به طور متفاوتی تحت تاثیر قرار می دهد. چهار نوع اصلی ام­اس وجود دارد که با توجه به پیشرفت علائم در طول زمان نام گذاری می شوند:

ام اس عودکننده- فروکش کننده (Relapsing-remitting MS):

 علائم در این نوع به شکل حملات بروز می کند. در بین حملات، افراد بهبود می یابند یا به سطح معمول ناتوانی خود باز می گردند. ممکن است بین دو حمله هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها فاصله باشد. اکثر افراد مبتلا به ام اس در ابتدا با این شکل از بیماری تشخیص داده می شوند.

ام اس پیشرونده ثانویه (Secondary-progressive MS)

افراد مبتلا به این نوع ام اس معمولاً سابقه حملات ام اس را داشته اند اما پس از مدتی، علائم ثابت و یا تدریجی بدتر شدن عملکرد آنها در طول زمان شروع می شود. اکثر افراد مبتلا به ام اس عود کننده – فروکش کننده شدید در صورت عدم درمان ممکن است به ام اس پیشرونده ثانویه مبتلا شوند.

ام اس پیشرونده اولیه (Primary-progressive MS)

این نوع ام اس کمتر شایع است و با علائم بدتر شدن تدریجی از ابتدا بدون عود یا تشدید بیماری مشخص می شود، اگرچه ممکن است علائم به طور موقت یا جزئی کاهش یابد.

ام اس پیشرونده-عودکننده(Progressive-relapsing MS)

نادرترین شکل ام اس با بدتر شدن مداوم علائم از ابتدا همراه با عودهای حاد است.

همچنین انواع نادر و غیر معمول ام اس وجود دارد، مانند نوع ماربورگ MS(Marburg variant MS) و نوع بالو (Balo’s concentric sclerosis).

 به طور کلی بیماری به ندرت کشنده است و اکثر افراد مبتلا به ام اس امید به زندگی طبیعی دارند.

تشخیص

یک آزمایش خاص برای تشخیص ام اس وجود ندارد و تشخیص بر اساس علائم و نشانه ها، تصویربرداری و تست های آزمایشگاهی است. این بیماری زمانی تأیید می‌شود که علائم و نشانه‌ها در بیش از یک بازه زمانی ایجاد شده و به قسمت‌های مختلف سیستم عصبی مربوط می‌شوند و همچنین سایر تشخیص‌های افتراقی رد می­شود.

پزشکان از آزمایش‌های مختلفی برای رد یا تأیید تشخیص استفاده می‌کنند. علاوه بر شرح حال کامل پزشکی، معاینه فیزیکی و معاینه دقیق عصبی، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:

• ام آر آی(MRI)

تهیه تصاویری از شبکه عصبی با استفاده از اشعه ایکس که می تواند پلاک ها یا زخم های ناشی از ام اس را پیدا کند. به طور کلی، یک حمله منفرد همراه با الگوهای خاصی از تغییرات در بافت مغز که در اسکن MRI از مغز با کنتراست مشاهده می‌شود، می‌تواند به معنای ابتلا به ام اس باشد.

• پتانسیل های برانگیخته(Evoked potentials)

این تست ها پاسخ الکتریکی مغز به محرک های بینایی، شنوایی و حسی را ثبت می کنند. این تست‌ها نشان می‌دهند که آیا پیام‌ها در قسمت‌های مختلف مغز کاهش یافته است یا خیر.

• ضربه نخاعی(Lumbar puncture)

به دست آوردن نمونه ای از مایع مغزی نخاعی و بررسی آن از نظر پروتئین ها و سلول های التهابی مرتبط با بیماری ام­اس.

• آزمایشات خون

آزمایش خون برای رد بیماری هایی که علائم مشابه ایجاد می کنند، مانند بیماری لایم و HIV.

درمان

هیچ درمان قطعی برای ام اس وجود ندارد، اما درمان هایی وجود دارد که می تواند تعداد و شدت حملات را کاهش داده و پیشرفت ناتوانی طولانی مدت بیماری را به تاخیر بیندازد.

انتخاب درمان مناسب به شدت بیماری و علائم، سن و سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. در حال حاضر درمان ها به دو دسته تقسیم می شوند:

• درمان های اصلاح کننده بیماری

این درمان مستقیماً التهاب را در سیستم عصبی مرکزی هدف قرار می دهد و به کند شدن روند بیماری کمک می کند.

• درمان عودهای حاد

استفاده از استروئیدها و تبادل پلاسما (plasmapheresis) می تواند بهبودی را در هنگام حمله ام اس تسریع کند.

بسیاری از افراد مبتلا به ام اس از رویکردهای مکمل یا جایگزین مانند طب سوزنی، رایحه درمانی، طب آیورودا، لمس و انرژی درمانی، رشته های حرکتی فیزیکی مانند یوگا و تای چی، مکمل های گیاهی و بیوفیدبک بهره می برند.

S-Adenosyl-L-Methionine (SAM-e) یک ترکیب طبیعی است که به عنوان یک مکمل غذایی در برخی از مطالعات مورد بررسی قرار گرفته است. طبق مطالعات صورت گرفته SAM-e از طریق مکانیسم­های احتمالی زیر می­تواند به بیماران مبتلا به ام­اس کمک کند:

• با متیلاسیون فسفولیپید به ترمیم سیالیت غشای سلولی کمک می کند.
• بهبود انتقال عصبی با افزایش تعداد گیرنده های آدرنرژیک .
• بهبودفعالیت دوپامینرژیک.
• SAM-e می­تواند به دلیل خاصیت ضد التهابی‌اش، برای کاهش التهاب در مغز و نخاع مفید باشد.
• با افزایش سطح سرتونین و دوپامین به بهبود خلق و خو و کاهش افسردگی در بیماران مبتلا به ام اس کمک می­کند.

مکمل آدومدز شرکت اشبال شیمی حاوی 400 میلی گرم ترکیب اس-آدنوزیل ال-متیونین (SAM-e) در هر کپسول، با استفاده از مواد اولیه شرکت گنوسیس ایتالیا طراحی شده‌است.

جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد محصول آدومدز کلیک کنید.

به دلیل خطر تداخل بین درمان های جایگزین و متعارف، افراد مبتلا به ام اس باید تمام درمان هایی که استفاده می کنند، به ویژه مکمل های گیاهی، را با پزشک خود در میان بگذارند. اگرچه SAM-e می‌تواند برخی از مزایا را برای بیماران مبتلا به ام اس ارائه دهد، اما مهم است که قبل از شروع هر گونه مکمل جدید، با پزشک خود مشورت کنید.

زندگی با مولتیپل اسکلروزیس و مدیریت علائم ام اس

• مهم است که داروهای خود را طبق دستور مصرف کنید.
• به خواب، تغذیه و فعالیت ورزشی منظم توجهویژه داشته باشید.
• استفاده از تجهیزاتی مانند عصا یا واکر می‌تواند به شما کمک کند تا با سخت‌تر شدن پیاده‌روی در اطراف حرکت کنید.
• فعالیت‌های توانبخشی همچنین می‌توانند به شما کمک کنند تا عملکرد خود را حفظ کرده یا بازیابی کنید.
•  برای کنترل دردهای اسکلتی عضلانی میتوان از گرم کردن عضو، ماساژ، اولتراسوند و فیزیوتراپی کمک گرفت.
• تغییر نحوه چیدمان خانه می تواند به شما کمک کند مستقل بمانید و ایمنی شما حفظ شود.

با خانواده و ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی در مورد آنچه نیاز دارید صحبت کنید.

جمع بندی

ام اس یک بیماری مزمن و خودایمنی است که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد. با وجود چالش‌هایی که این بیماری به همراه دارد، پیشرفت‌های علمی و پزشکی در زمینه تشخیص و درمان آن، امید را برای مبتلایان به ام اس افزایش داده است. در حال حاضر، انواع مختلفی از داروها و روش‌های درمانی وجود دارد که می‌تواند به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند. علاوه بر این، حمایت اجتماعی و برنامه‌های توانبخشی نیز نقش مهمی در بهبود وضعیت روحی و جسمی مبتلایان ایفا می‌کند. با آگاهی بیشتر از این بیماری و همکاری میان بیماران، پزشکان و محققان، می‌توان به سمت آینده‌ای روشن‌تر و زندگی بهتر برای مبتلایان به ام اس حرکت کرد.